"Σάτιρα σημαίνει να αψηφάς την εξουσία."
(Τσάρλι Τσάπλιν)

Το 2020 συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την κυκλοφορία της ταινίας Ο Μεγάλος Δικτάτωρ (The Great Dictator) του 1940, με την οποία ο Τσάρλι Τσάπλιν όχι μόνο μπόρεσε να γελοιοποιήσει τον Χίτλερ, αλλά και να μας χαρίσει ένα πραγματικό κινηματογραφικό ορόσημο. Λίγα χρόνια πριν, είχε παρακολουθήσει τον «Θρίαμβο της Θέλησης» της Λένι Ρίφενσταλ, που προπαγάνδιζε τον ναζισμό και αποφάσισε να απαντήσει με μια δική του ταινία, την πρώτη ομιλούσα της καριέρας του. Με αυτή την κλασική κωμωδία, ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής Τσάρλι Τσάπλιν δημιούργησε μια ξεκαρδιστική ιστορία λανθασμένης ταυτότητας και μια ανελέητη και τολμηρή πολιτική σάτιρα, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι ο κόσμος βρισκόταν ήδη στις απαρχές του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου.

Η ταινία εκτός από ξεκαρδιστική παραμένει και τραγικά επίκαιρη, αφού η ακροδεξιά διατηρεί ακόμα και σήμερα ισχυρή παρουσία στον δυτικό κόσμο. Φέτος το καλοκαίρι θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε το αποκαθηλωτικό, καταγγελτικό, αριστουργηματικό Ο Μεγάλος Δικτάτωρ, με τις ψηφιακά αποκατεστημένες κόπιες της MK2, καθώς η Summer Classics επανεκδίδει την ταινία στον κινηματογράφο Λαΐς της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και σε αυστηρά επιλεγμένα θερινά σινεμά της Αθήνας στις 12 Αυγούστου.

Έχοντας πολλά στοιχεία από τον βωβό κινηματογράφο (όπου και είχε ήδη θριαμβεύσει με αριστουργήματα όπως “Τα φώτα της πόλης” του 1931 και το “Μοντέρνοι Καιροί” του 1936), με ιδιοφυείς σκηνές όπως αυτή όπου ο δικτάτορας χορεύει και παίζει με μια φουσκωτή υδρόγειο ποζάροντας καθώς η σφαίρα αιωρείται αμέριμνα, αλλά και με ευρηματικό λεκτικό χιούμορ (δεν είναι τυχαίο που οι Χίτλερ και Μουσολίνι απαγόρευσαν την προβολή της ταινίας), προκαλεί αβίαστο γέλιο, κάτω από το οποίο όμως υποβόσκει η αγωνία για μια πολύ πραγματική απειλή.

Ο Τσάπλιν, αξιοποιώντας τη διαπιστωμένη ομοιότητά του με τον Φύρερ, σατιρίζει τον φασισμό και τον αντισημιτισμό παίζοντας διπλό ρόλο στην ταινία, ως ένας απλός Εβραίος κουρέας (μια προέκταση της κλασικής του περσόνας) και ως ένας φιλόδοξος δικτάτορας (αντιγράφοντας και παρωδώντας την κινησιολογία του Χίτλερ από τις ομιλίες του). Τα κοινά που είχαν ο Τσάπλιν με τον Χίτλερ δεν σταματούσαν στο παρόμοιο μουστάκι, αφού είχαν γεννηθεί με διαφορά λίγων ημερών, μεγάλωσαν σε συνθήκες φτώχειας και ήταν και οι δύο μικρόσωμοι, ενώ παρά το γεγονός ότι ο Τσάπλιν δεν ήταν στην πραγματικότητα Εβραίος, το ναζιστικό καθεστώς τον χαρακτήρισε ως "έναν αηδιαστικό Εβραίο σαλτιμπάγκο".

Η ερμηνεία του ως Εβραίου κουρέα έστρεψε τα φώτα στην κακομεταχείριση του εβραϊκού πληθυσμού από τη γερμανική κυβέρνηση, ενώ ως “δικτάτορας” έφτιαξε ένα τρομακτικό ψυχογράφημα της παράνοιας και της γελοίας εξουσιομανίας του Χίτλερ, χαρίζοντας άφθονο γέλιο στην πορεία -επίτευγμα εντυπωσιακό, ακόμα και για έναν από τους πιο εμβληματικούς καλλιτέχνες του 20ου αιώνα. Ο τελικός λόγος του στην ταινία έχει γίνει θρυλικός, αφού αντιπαραθέτει την καλοσύνη, το θάρρος και την κοινή λογική απέναντι στον άνθρωπο που ενσάρκωνε την απόλυτη απειλή για την ελευθερία, τον πολιτισμό και τον ανθρωπισμό.

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ ήταν η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του Τσάπλιν και κέρδισε πέντε υποψηφιότητες για Όσκαρ: Καλύτερης ταινίας, καλύτερου πρώτου ανδρικού ρόλου για τον Τσάρλι Τσάπλιν και δεύτερου ανδρικού ρόλου για τον Τζακ Όκι, καλύτερου πρωτότυπου σεναρίου (αν και η ιδέα πιθανόν βασίστηκε σε μια ταινία με τίτλο “Βασιλιάς, Βασίλισσα και Τζόκερ” (1921) που σκηνοθέτησε ο ετεροθαλής αδελφός του Τσάπλιν, ο Σίντνεϊ, παίζοντας τον διπλό ρόλο ενός κουρέα και του κυβερνήτη μιας χώρας) και καλύτερης πρωτότυπης μουσικής. Το 1997, ο Μεγάλος Δικτάτορας επιλέχθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου για να διατηρηθεί στο Εθνικό Μητρώο Ταινιών των Ηνωμένων Πολιτειών ως "πολιτιστικά, ιστορικά ή αισθητικά σημαντική", ενώ το 2000, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε την ταινία στο νούμερο 37 στις 100 καλύτερες αμερικάνικες κωμωδίες όλων των εποχών.

Σύνοψη:

Ένας τραυματισμένος στρατιώτης χάνει τη μνήμη του τις τελευταίες μέρες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν προσπαθεί να επιστρέψει στην προηγούμενη ζωή του ως κουρέας, διαπιστώνει ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά στη χώρα του, η οποία βρίσκεται υπό την εξουσία του αντισημίτη και φιλοπόλεμου Χίνκελ. Η ομοιότητα του κουρέα με τον Χίνκελ θα τον βάλει σε περιπέτειες, αλλά θα του δώσει και τη δυνατότητα να προσπαθήσει να αλλάξει τον ρου της ιστορίας...

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ / The Great Dictator (1940)
Σκηνοθεσία: Τσάρλι Τσάπλιν
Σενάριο: Τσάρλι Τσάπλιν
Πρωταγωνιστούν: Τσάρλι Τσάπλιν, Πολέτ Γκοντάρ, Τζακ Όκι
Μουσική: Τσάρλι Τσάπλιν, Μέρεντιθ Ουίλσον
Φωτογραφία: Καρλ Στρας, Ρόλαντ Τόθερο
Έτος Παραγωγής: 1940
Χώρα Παραγωγής: ΗΠΑ
Διάρκεια: 124 λεπτά
Διανομή: Summer Classics